Hàng năm vào ngày 16 và 17 tháng Giêng âm lịch, người dân sẽ vui vẻ tổ chức lễ hội chọi trâu với ước muốn rằng sẽ có một mùa màng bội thu vào năm mới. Đây là một trong những lễ hội dân gian mang đậm bản sắc của các dân tộc. Vì nó tượng trưng cho tính cộng đồng, đặc biệt hơn là nó nhắc nhở chúng ta về cội nguồn và dạy chúng ta yêu quê hương sâu sắc.
Công việc chuẩn bị cho lễ hội đã diễn ra từ nhiều ngày trước, trước đêm hội là ngày hội thành hoàng của làng, không khí ăn mừng, hối hả xen lẫn với những ly rượu nhỏ, lời ca và câu chuyện về kế hoạch làm ăn của làng. Ngay khi tờ mờ sáng, mọi người chuẩn bị cho ngày mai bò rừng ra trận. Mọi thứ đều hạnh phúc và bình dị như chính con người nơi đây.
Tùy vào từng năm mà số lượng trâu nhiều hay ít
Trâu được chọn phải đáp ứng những tiêu chuẩn; như: ngoại hình đẹp, cân đối, lông màu đen, da trê… Trước vài ngày thi đấu trâu được chăm sóc rất chu đáo. Nét đặc biệt so với nhiều lễ hội chọi trâu khác chính là trâu không phải được nuôi theo cá nhân. Và được các tập thể cùng tham gia nuôi dưỡng và chăm sóc. Chính nét đặc sắc này khiến bà con nông dân trong vùng thêm gần gũi và thân thiết với nhau hơn.
Thường thì lễ hội chọi trâu được diễn ra ba vòng.Mỗi vòng sẽ chọn ra những con trâu khỏe nhất, đẹp và “duyên dáng”. Những chú trâu được rèn luyện kĩ lưỡng. Béo tốt và tràn đầy sinh lực trước khi bước vào thi đấu. Tiếng chiêng trống, tiếng hò hét bên ngoài làm tăng thêm khí thế chiến đấu của những chú trâu đầy hiếu chiến. Trâu chọi bao giờ cũng có đôi sừng dài và to. Đấu nhau và lối đối mặt dùng sừng, những thế tấn công của cặp trâu thi đấu sôi nổi, hấp dẫn và nhận được rất nhiều sự cổ vũ của mọi người.
Kết thúc lễ hội bất kể trâu thắng hay trâu thua đều được đem giết thịt. Liên hoan tập thể và mời những du khách phương xa tham dự. Ly rượu thịt trâu đầu năm. Mọi người cùng thưởng thức miếng thịt trâu thơm ngon. Và cùng nhau bàn luận sôi nổi, vui vẻ với những pha gay cấn đã diễn ra trong cuộc thi. Trong số rất nhiều lễ hội văn hóa ở nước ta. Lễ hội chọi trâu là một nghi lễ đặc biệt của người nông dân trong dịp Tết Nguyên Đán.
Chọn, nuôi và huấn luyện trâu
Để chuẩn bị người nuôi trâu đã phải lựa chọn rất công phu trong việc tìm và nuôi dưỡng trâu, chăm sóc kĩ lưỡng trong khoảng một năm. Thông thường thì sau Tết Nguyên đán, các sới chọi đều cử người có nhiều kinh nghiệm đi khắp nơi để mua trâu, có khi họ phải lặn lội hàng tháng trời vào các tỉnh Thanh Hóa, Nghệ An, Nam Định, Thái Bình, thậm chí lên tận Tuyên Quang, Bắc Kạn… mới tìm được con trâu vừa ý.
Trâu phải là những con trâu đực khỏe mạnh, da đồng, lông móc. Một khoang bốn khoáy, hàm đen, tóc tráp. (Lông trên đầu cứng, dày để tránh nắng), có ức rộng. Cổ tròn dài và hơi thu nhỏ về phía đầu, lưng càng dày. Càng phẳng có khả năng chống chịu được đòn của đối phương…. là trâu gan. Háng trâu phải rộng nhưng thu nhỏ về phía hậu càng nhọn càng quý. Sừng trâu phải đen như mun. Đầu sừng vênh lên như hai cánh cung. Giữa hai sừng có túm tóc hình chóp trên đỉnh đầu là khoáy tròn. Hai sừng phải nhọn. Mắt trâu phải đen, tròng đỏ.
Trường đấu chọi trâu
Nếu ai đã từng đến lễ hội chọi trâu Vĩnh Phúc một lần. Hòa chung niềm vui đầu năm với những người dân nơi đây. Cùng sống trong không khí sôi động này; thì hẳn sẽ nhớ mãi một lễ hội đặc sắc mang đậm nét riêng thổi hồn vào truyền thống dân tộc. Trường đấu, hay sân chọi thường là những bãi đất rộng. Khoảng 80 x 100m, có hào nước bao quanh. Phía trong hào có hai dáy lán. Làm chỗ đứng cho trâu chọi gọi là “xào xá”. Ngoài ra, xung quanh có khán đài để mọi người quan sát và cổ vũ trâu thi đấu.
Kết thúc lễ hội, ông trâu thắng cuộc được làm lễ rước trở về. Sáng ngày 10 tháng 8, toàn bộ ông trâu tham gia lễ hội được đem giết thịt. Làm lễ vật tế thần ở đình. Có kèm theo một đĩa đựng tiết và lông trâu (mao huyết). Khoảng 12 giờ trưa lễ tế bắt đầu. Sau đó, đĩa mao huyết được đổ xuống biển. Phần còn lại được chia lộc thần cho dân. Với niềm tin một vụ khai thái mới bình an, nhiều tôm cá.
