Lễ hội truyền thống Thúy Lai (xã Phú Kim, huyện Thạch Thất, Hà Nội) được tổ chức vào ngày mùng 6 đến mùng 10 tháng Giêng âm lịch hàng năm. Các món ăn truyền thống là nét văn hóa ẩm thực độc đáo của hội làng, có liên quan đến nghề trồng lúa nước nông nghiệp. Ngườ dân tin rằng có được những nông sản này là để cảm ơn trời đất đã phù hộ độ trì nên việc cúng tế là để tỏ lòng biết ơn.
Những cuộc thi đó như sự khéo léo, hay được hoàn thành trong phong trào xây dựng gia đình hạnh phúc, làng xã văn minh ngày nay. Ở nhà dân thường tổ chức các nghi lễ cầu an, cầu may mắn cho mọi người, cầu mưa thuận gió hòa cho cả làng. Lễ hội này từ bao đời nay đã được coi là một truyền thống đoàn kết tốt đẹp do tổ tiên để lại.
Mỗi ngày hội đều có những lễ thức đặc trưng
Mùng 6 đóng đám và làm lễ mộc dục, mùng 7 rước phụng nghinh, mùng 8 khám gà, mùng 9 lễ thượng nguyên và mùng 10 giã đám. Thúy Lai là một làng Việt cổ bên bờ sông Tích, là nơi ghi dấu nhiều sự kiện văn hóa lịch sử. Tương truyền, quán Sải là mộ phần của ba vị Thành hoàng làng nằm ở vị thế đắc địa trên khu đất cánh đồng làng Thúy Lai. Đình và quán Sải thờ ba vị tướng công họ Chu. Đây không chỉ là nơi thờ cúng mà còn là nơi dân làng tổ chức lễ hội truyền thống biểu hiện văn hóa tinh thần của làng. Lễ hội truyền thống của làng diễn ra trong 5 ngày từ mùng 6 đến mùng 10.
Sau phần đóng đám và lễ mộc dục ngày 6 tháng Giêng, đến ngày mùng 7 dân làng tổ chức rước phụng nghinh, rước kiệu từ đình về quán Sải để mời thần từ quán Sải về đình dự hội với dân làng. Đoàn rước khi đến cầu Đồng Đón thì có lệnh dừng lại nghỉ ngơi. Trong thời gian nghỉ ngợi, mọi người trong đoàn rước được thưởng thức một bữa ăn nhẹ trên đồng theo tập quán xưa.
Cuộc rước diễn ra từ chiều đến tối mới về tới đình làng
Đồ ăn là bánh rậm được chế biến bằng bột gạo tinh khiết của làng quê. Mỗi người trong đoàn rước đều chuẩn bị một bó đuốc bằng tre khô. Khi có lệnh đốt đuốc thì cả hội lễ rước thành một rừng đuốc. Khi kiệu được rước về tới đình thì làm lễ yên vị. Sau đó, sẽ có biểu diễn chèo hoặc ca trù ở sân đình. Ngày 8 tháng Giêng tổ chức Hội khám gà. Làng Thúy Lai có 4 giáp (giáp Đoài, giáp Đông, giáp Nam, giáp Bắc), mỗi giáp được thi hai gà. Người nuôi gà phải là đàn ông được trưởng giáp phân công, chỉ định. Gà được nuôi ở trong nhà, trước khi cho ăn phải thắp hương. Thức ăn đều là ngũ cốc tinh khiết, đều và đẹp, có hàm lượng dinh dưỡng cao.
Sau khi cân gà xong, gà sẽ được mổ làm lễ vật để tế Thành hoàng. Gà phải được mổ khéo léo, đem hấp cách thủy, hai cánh uốn cong như chim phượng đang bay. Gà chín được đặt lên giữa mâm xôi. Xôi được đồ bằng gạo nếp cấy trồng từ đồng ruộng Thúy Lai. Nước đồ xôi phải được lấy từ giếng của làng Hương Ngải đem về. Cùng ngày với thi gà thi xôi còn có cả thi chè kho.
Lễ hội gắn liền với truyền thống trồng lúa nước
Chè kho được nấu từ đậu xanh và mật mía. Không chỉ chọn đậu và mật công phu. Người dân còn phải thức suốt một đêm mới có thể nấu được một nồi chè ngon. Ngoài ra, hội làng Thúy Lai còn có thổi cơm thi được tổ chức ở sân đình. Thông thường sẽ có 10 cặp dự thi trở lên. Mỗi cặp gồm 1 ông và 1 bà. Ông đi trước trên vai gồng niêu đất. Chạy chậm xung quanh sân bàn cờ. Bà đi sau cầm đuốc để nấu cơm. Niêu cơm nào chín, ngon, dẻo nhất sẽ đạt giải.
Lễ hội làng Thúy Lai gắn liền với truyền thống trồng lúa nước của người dân nơi đây. Lễ hội là hoạt động văn hóa không thể thiếu trong dịp đầu xuân năm mới. Cầu bình an cho dân làng, gắn kết cư dân trong cộng đồng. Cuộc thi có những quy định chung. Đều có niêu giống nhau, đựng nước gạo như nhau. Bắt đầu phát lệ thi, rừng cờ vẫy gọi động viên. Chiêng trống náo động, sáo nhị. Và những tiếng vỗ tay của người xem âm vang cả xóm làng. Những người trong cuộc thổi cơm thi chân nhún tay múa. Diễn trò hồn nhiên tươi khoẻ, lạc quan. Khi chủ khảo cho ngừng bằng hiệu trống thì hết thời gian thổi cơm. Ban giám khảo chấm thi xem xét niêu cơm nào chín ngon, dẻo nhất sẽ được đoạt giải.
